2017 – EÑAUT ZEBERIO – Chuck Schuldiner

Chuck Schuldiner
Bizitza
Jaiotza	New York, 1967ko maiatzaren 13a
Herrialdea	Ameriketako Estatu Batuak
Heriotza	Altamonte Springs (Florida), 2001eko abenduaren 13a (34 urte)
Heriotza modua	berezko heriotza (garuneko tumorea)
Lanbidea
Lanbidea	gitarra-jotzailea, abeslaria, musikagilea, musikaria eta kantugilea
Kidetza	Death Control Denied Voodoocult
Genero artistikoa	Death metala
Ahots mota	tenorra
Musika instrumentua	gitarra
IMDb	nm3946191
www.emptywords.org

Charles Michael «Chuck» Schuldiner (Long Island New York (AEB), 1967ko maiatzaren 13a – 2001eko abenduaren 13a) estatubatuar musikaria izan zen, Death bandako abeslari, gitarra eta konpositore izan zena. Death metal eta Heavy metalaren esparruan itzal handia du eta gitarjole ospetsua da genero horretan. Kantzerraren ondorioek hil zuten Schuldiner 2001eko abenduan.

Biografia

Charles Michael «Chuck» Schuldiner Long Islanden jaio zen, New Yorken (AEB), 1967ko maiatzaren 13an. Judu jatorriko familia batean, si senide zaharrago batzuk izan zituen: Frank eta Bethann. Familia hau Floridara joan zen bizitzera 1968an.

Anaia Frank hil zen istripuz 16 urte besterik ez zituenean eta Chucken gurasoek gitarra oparitu zioten une latz hura gainditzen laguntzeko xedean. 9 urteko haurra zen oraindik eta gitarra klasikoa jotzen ikasten hasi zen, baina ez zuen asko iraun, ez baitzitzaion asko gustatu. Gurasoek ez zuten amore eman eta gitarra elektrikoa erosi zioten hurrengoan eta hura bai izan zen Chucken gustuko; gau eta egun praktikatu zuen, bere logelan edo garajean, eskola eta gitarra besterik ez zuen egiten gazteak.

Lehen eraginak Kiss eta Billy Idol izan zituen. New Wave Of British Heavy Metal izan zen gero arreta piztu ziona: Iron Maiden, Venom, Diamond Head eta abar. Azkenetako eraginak, berriz, thrash metalaren esparruan aurkitu zituen, Slayer edo Possessed tarteko. Amaren ustez, musika oro zuen gogoko, country edo rap alboratuz. Jazz, rock progresivo edo musika klasikoa ere gustuko zituen, gero Death bandan txertatuko zituenak.

Ez zitzaion eskola gaizki joan, baina asko aspertzen zen eta horregatik, gerora damutu bazen ere, utzi egin zuen.

Droga gogorren aurka agertu zen beti, bai eskaini zituen elkarrizketetan, baita hainbat abestitan ere (Living Monstrosity da adibideetako bat, ama kokainomano bat duen haurraren adikzioaz ari dena).

1983an sortu zuen lehen taldea, Mantas izenarekin, gero Death izango zena.

1986ko urtarrilean, Chuckek Slaughter bandan jo zuen bolada batean, baina berehala itzuli zen hasierako taldera.

1987an, Death bandak lehen diskoa atera zuen: Scream Bloody Gore. Death metalaren lehenengotako albuma kontsideratzen dute askok.

Geroago, Leprosy atera zuten. Rick Rozz izan zen gitarra, Terry Butler baxua (egia esan, kredituetan horrela jarri bazuten ere, Chuck berak egin zuen baxua) eta Bill Andrews bateria.

1990ean, Spiritual Healing atera zuten eta James Murphyk hartu zuen Rozzen lekua.

Death bandak lan berritzaile bat atera zuen gero: Human. Aldaketa handia zekarren albumak, estilo teknikoago bat, progresiboago bat, eta Chucken trebezia handia zen nabarmen. Bandak gehiago sakondu zuen bide hori eta ondorengo lanetan garbi geratu zen: Individual Thought Patterns, Symbolic eta The Sound of Perseverance.

Chuck Schuldinerrek gitarra jo zuen Voodoocult proiektuan, Jesus Killing Machine albumean. Berarekin izan ziren Slayer-eko Dave Lombardo edo Kreator-eko Mille Petrozza.

Chuckek Control Denied izeneko heavy metal banda sortu zuen eta The Fragile Art of Existence atera zuten 1999an.

Gaixotasuna

1999ko maiatzean, Schuldinerrek buruko min latzak zituen eta kiropraktikoarenera joan zen, akupuntura, masajeak eta horrela pasatuko zitzaizkiolakoan, baina erresonantzia magnetiko baten beharra ikusi zioten. Urte horretako urtemuga zuen Chuckek buru barruan tumorra aurkitu ziotenean. Sakontasun handian eta toki delikatuan egonda, zaila da kentzen eta radioterapia saioak hasi zituen Schuldinerrek.

1999ko urrian, Schuldinerren familiak minbizia atzerarazi zutela iragarri zuen eta Chuck sendatzeko bidean zela.

2000ko urtarrilean, operatu beharrean izan zen, tumorraren hondarrak garbitzeko xedean. Ondo atera zen hura ere, baina familiak finantza arazoak izan zituen, ebakuntza eta trataera 70.000 bat dolar kostatu baitzen. Dirubiltzeak eta kontzertuak antolatu ziren musikariaren bizitza salbatu nahian.

Lanean jarraitu zuen musikan, baina, 2001eko maiatzean, minbizia itzuli egin zen. Ez zitzaion beste ebakuntzarik egin, ez baitzegoen dirurik. Kimioterapia eman zioten oraingoan, baina haren ondorioek gehiago ahuldu zuten Chucken badaezpadako osasuna. Urte horretako azaroan, neumoniak heldu zion Schuldinerri eta 2001eko abenduaren 13an hil zen, 34 urte besterik ez zituenean.

Diskografia

Death

• 1987: Scream Bloody Gore
• 1988: Leprosy
• 1990: Spiritual Healing
• 1991: Human
• 1993: Individual Thought Patterns
• 1995: Symbolic
• 1998: The Sound of Perseverance

With Voodoocult

• 1994: Jesus Killing Machine

Control Denied

• 1999: The Fragile Art of Existence
• n/a: When Man and Machine Collide

(Unfinished, Not to be released)

•   Wikipedia

• Lana

Landereño

Advertisements

2017 – MARIA SALDAÑA – Charles-Augustin de Coulomb

Charles-Augustin de Coulomb
Bizitza
Jaiotza	Angulema, 1736ko ekainaren 14a
Herrialdea	Frantzia
Heriotza	Paris, 1806ko abuztuaren 23a (70 urte)
Hezkuntza
Heziketa	Collège des Quatre-Nations Q3578345
Hizkuntzak	frantsesa
Lanbidea
Lanbidea	fisikaria, Ingeniaria eta ofiziala
Lantokia(k)	Martinika eta Paris
Lan nabarmenak	Q3258312
Kidetza	Frantziako Zientzien Akademia

Charles-Augustin de Coulomb (Angulema, Frantzia, 1736ko ekainaren 14a – Paris, Frantzia, 1806ko abuztuaren 23a) matematikari, fisikari eta ingeniari frantziarra izan zen. Erakartze- eta aldaratze-indar elektrostatikoak definitu zituen, eta haren izena duen legea formulatu: Coulomb-en legea. Beste edozein lanek baino itzal handiagoa eman zion lege horrek. Beraren omenez, coulomba (C) esaten zaio Nazioarteko Sistemako karga-unitateari.

Biografia

Charles-Augustin de Coulomb Anguleman jaio zen, Frantzian, 1736ko ekainaren 14an. Aita Henry Coulomb izan zuen eta ama, berriz, Catherine Bajet. Parisko Collège Mazarin-en ikasi zuen filosofia, hizkuntza eta literatura. Horretaz gain, matematikan, astronomian, kimikan eta botanikan ere hezi zuten.

Mézieresko École du Génien ingeniari militar egin zen eta Mendebaldeko Indietan zerbitzatu zuen 9 urtez, Martinikako gotorlekuen eraikuntza ikuskatzen.

1774an, Coulomb korrespontsal izan zen Parisko Zientzien Akademian. Iparrorratz magnetikoei buruzko saritua izango zen artikulua idatzi zuen eta baita frikzioari buruz ere; azken hau ez zuten hurrengo 150 urtetan gaindituko.

Hurrengo 25 urtetan, 25 artikulu aurkeztu zituen Akademian; elektrizitatea, magnetismoa, tortsioa eta bere aplikazioak ziren gaiak eta ingeniaritzari eta proiektu zibilei buruzko hamaika informe aurkeztu zuen.

Coulombek lanpostu ezberdinak izan zituen bere bizitzan zehar. Ingeniaritzan izandako eskarmentua oso baliagarra izan zitzaion materialen erresistentzia ikertzeko eta bigen gainean kokatutako objektuei eragiten dien indarrak determinatzeko, era honetan, mekanika estrukturalaren oinarriak ezartzen lagundu zuelarik.

1773an, Sur une aplication des régles de maximis e minimis à quelques problèmes de statique, relatifs à l’architecture argitaratu zuen eta, 1774ko uztailaren 6an, aspadiko irakasle izan zuen Bossut profesoreak Frantziako Zientzien Akademian aurkeztu zuen. Bigen malgutasuna, kontentzio-hormen gainean lurrak egiten zuen indarra edo igeltseritzan bobeda batek duen orekan erreparatu zuen. Lan honetan definitu zuen frikzioaren legea eta tentsio tangentzialaren kontzeptua bota zuen era formalean; Coulomben metodoa erabili zen materialen erresistentzia ebaluatzeko orduan.

Coulomben beste ekarpen bat Coulomben teoria deritzona da. 1776an argitaratu zuen teoria honek lurren presioa aztertu nahi zuen eta enfoke ezberdin bat eman nahi izan zien hormen bulkadei. Hormen diseinuan eginiko ekarpenek toki esanguratsu batean kokatzen dute Coulomb ingeniaritza geoteknikoaren arloan.

Era berean, ergonomiaren esparruan ere ekarpenak egin zituen.

1781ean Coulomb Parisera joan zen bizitzera. Iraultzak eztanda egin zuenean, 1789an, intendant des eaux et fontaines postua utzi, eta Bloisen zeukan etxe txiki batera mugitu zen.

1790eko otsailaren 26an jaio zen lehen semea eta, 1797ko uztailaren 30ean, berriz, bigarrena. 1802an ezkondu zen azkenean bien ama zen Louise Françoise LeProust Desormeauxekin.

Denboraldi baterako, Parisera deitu zuten berriro ere pisu- eta neurketa-unitateak definitzen laguntzeko, gobernu iraultzailearen agindutakoari jarraituz. Frantziako Institutu Nazionaleko lehenengo kideetariko bat izan zen eta, 1802an, instrukzio publikoaren ikuskari izendatu zuten.

Osasunez ahul zebilen ordurako, eta lau urte geroago hil zen, 1806an, Parisen.

Lorpenak

Marruskadura-indarrak neurtzeko erabili zuen tresna

Coulomben tortsio balantza

Elektrostatikaren legeak ezartzen hasi zen lehenengotako zientzialaria izan zen. Hori gutxi balitz, magnetismo, frikzio edo elektrizitateari buruzko ikerketak ere egin zituen. Zazpi memoriatan bildu zituen ikerketa zientifiko hauek eta bertan azaldu zituen magnetismo eta elektrostatikaren oinarriak.

1777an, tortsio-balantza asmatu zuen eta 1785ean Coulomb-en legea deritzona ezarri zuen: Bi kargadun objektuen indar elektrikoa beraien arteko distantziaren berbiduraren alderantzizkoa da.

Ikus gainera

• Coulomb-en legea

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Charles-Augustin de Coulomb

• Wikipedia

• Lana

Landereño

2017 – PAULA DE JUAN – Robert Mitchum

Robert Charles Durman Mitchum (1917ko abuztuaren 6a, Bridgeport, Connecticut – 1997ko uztailaren 1a, Santa Barbara, Kalifornia) estatubatuar aktore bat izan zen. 1950 eta 1960 hamarkadetako filmetan antiheroi eta gizon gogorren paperak antzezteagatik ezaguna izan da.

Zinema beltzeko pelikula bikainak egin zituen, horien artean, adibidez: Out of the Past (1947), The Night of the Hunter (1955), The Sundowners (1960), Cape Fear (1962), The Yakuza (1974) edota The Big Sleep (1978).

Biografia

Robert Charles Durman Mitchum 1917ko abuztuaren 6an jaio Connecticuteko Bridgeport udalerrian. Aita, James Thomas Mitchum, eskoziarra eta ama, Ann Harriet Gunderson, norvegiar jatorrikoa izan zituen^[1]. Bi urte zituela aita hil eta umezurtz gelditu zen. Dirulaguntza bat jarri zioten alargunari eta haurdun zegoela konturatu zen berehala. Connecticutera itzuli zen, familiaren ondora, eta berriro ezkondu zen. 1919ko irailean, John jaio zen, Roberten anaia txikia.

Haurtzaroan eta nerabezaroan beti liskarretan sartuta egoten zen eta 12 urte besterik ez zuenean, amak aitona-amonen etxera bideli zuen bizitzera, Feltonera, Delawaren. Berehala botako zuten hango eskolatik ere, zuzendariarekin berarekin borrokan aritu zelako.

14 urte zituela etxetik ihes egin eta Estatu Batuetako hainbat estatutan ibili zen, tren-bagoietan bidaiatuz eta lanbide ezberdinetan arituz. Boxeadore ere izan zen eta makina bat abentura pasa zituen Depresio Handiaren garaian.

14 urteko mutila atxilo hartu zuten Savannah-en, Georgia, alferkeria salaketapean eta erreformatorio batean sartu zuten, baina hortik ere ihes egin zuen eta Delawarera joan zen, familiarengana. Antzerki talde batean ere sartu zen, arrebarekin batera. Garai hartan ezagutu zuen Dorothy Spence nerabea eta harekin ezkonduko zen gero. Baina berehala zen berriro nortasun errebeldeko tren-bagoiko bidaiari^[2].

1940an, Mitchum Dorothy Spencekin ezkondu zen eta bi seme izan zituzten: James eta Chris. Beste alaba bat izan zuen ezkontzatik kanpo: Petrina^[3]. Eskandalu franko ezarri zen bere inguruan eta Carroll Baker, Marilyn Monroe, Rita Hayworth, Ava Gardner edo Shirley MacLaine bezalako amoranteak, baina Robert eta Dorothy ez ziren sekula dibortziatu^[4].

1997ko uztailaren 1ean biriketako kantzerrak hil zuen Robert Mitchum Santa Barbaran, Kalifornian, ia 80 urte betetzear zegoenean.

Hastapenak zineman

25 urte zituen Long Beach Theater Guild-en sartu zenean eta aktore lanetan hasi zenean. Ikasten ari zen oraindik eta Hollywoodetik etorri zitzaizkion paper motzetarako kontratuak^[5].

1943an etorri zen aukera, Hopalong Cassidy izeneko western serie baterako. 1940ko hamarkadaren hasiera honetan, aurrekontu gutxiko pelikuletan hasi zen lanean; Aerial Gunner (1943) drama belikoan parte hartu zuen eta filmetako izenburuetan, oraindik, Bob Mitchum bezala agertzen zen gehienetan.

Thirty Seconds Over Tokyo egin zuenean, Mervyn LeRoy zuzendaria txunditu zuen eta 7 urteko kontratua sinatu zuen RKO Radio Pictures-ekin, Zane Grey-ren egokitzapenak egiten aritu zelarik.

Hollywooden egin zuen lehen lan garrantzitsua The Story of G.I. Joe (1945) filma izan zen. William Wellmanek zuzendutako filma honengatik Bigarren Mailako Aktore Onenaren izendapena jaso zuen Oscar sarietan. Izendapen honen ostean, Hollywoodeko izarrik garrantzitsuenetarikoa bihurtu zen, aktore moduan zeukan talentuagatik eta baita bere erakargarritasunagatik ere.

Laster, AEBtako armadan sartu zen Mitchum eta Fort MacArthur-en, Kalifornian, zerbitzatu zuen. Oscar Sarietarako izendapenek lan gehiago ekarri zioten eta West of the Pecos eta Till the End of Time etorri ziren berehala, bereziki landu zuen generoan murgildu baino lehen: zinema beltza.

Zinema beltza

Hau izan zen benetan ospea eman zion lana. Vicente Minnelliren Undercurrent izan zen Mitchumek genero honetan egin zuen lehenengotako lana. Gizon arduratsu eta sentiberaren papera egin behar zuen, anaiaren (Robert Taylor) eta honen emazte susmagarriaren (Katharine Hepburn) gorabeheratan lardaskatuta

1946an, berriz, John Brahmen The Locket egin zuen eta, hurrengo urtean, Raoul Walshen, Pursued (1947), Mitchumen pertsonaia lehengo garaiak gogoratzen ahalegintzen dena, bere familia hil dutenen bila. Urte horretan bertan, Crossfire egin zuen eta Mitchum soldadu talde bateko kide zen, beste kide batek judu bat hiltzen duelarik. Antisemitismoa zuen gai eta entrenamendu militarra. Edward Dmytryk izan zen zuzendari eta filmak Oscarretarako 5 izendapen izan zituen.

Film horren ondoren, Mitchumek Out of the Past egin zuen Jacques Tourneurren zuzendaritzapean. Jeff Markhamen papera egin zuen, gasolindegi baten jabea eta ikerlari ohia. Aktoreak eginiko interpretazio hoberenetakoa kontsideratuta dago eta Kirk Douglasekin izandako ika-mikek bizitza guztirako haserrealdia ekarri zieten bi protagonistei.

1948ko irailaren 1ean, pelikula asko zeuzkan eginda RKO-rentzat eta, une horretan, Mitchum eta Lila Leeds aktorea atxilo hartu zituzten, marihuana zutela-eta. Astebete pasatu behar izan zuten konderriko kartzelan eta Mitchumek 43 egun pasatu behar izan zituen gero (Otsailaren 16tik martxoaren 30era arte) Castaic-ko kartzelan, Kalifornian, Life aldizkariko argazkilariek argazkiak ateratzen zizkioten bitartean. Atxiloketa hau Sam Newfieldek zuzenduriko She Shoulda Said No! (1949) filmerako inspirazioa izango zen. Epaileekin arazoak bazituen ere, filmen arrakasta igo egin zen erabat.

50 eta 60ko hamarkadak

Where Danger Lives filman (1950), Mitchum erabat desekilibratuta zegoen Faith Domergue eta Claude Rains-en artean kokatzen den medikua izan zen.

The Raquet-en, berriz, distritoan dagoen korrupzioaren aurka borrokatzen duen polizia.

Josef von Sternbergen, Macao pelikulak (1952) Jane Russellekin lan egiteko aukera eman zion eta genero honetako maixulana, berriz, Otto Premingerren Angel Face izan zen. Mitchum eta Jean Simmonsek eginiko 3 elkarlanetan lehena izan zen hau. Oinordeko aberats eta eroak Mitchum anbulantzia-gidaria erabili nahi du, emakumeak burutu nahi duen hilketa egiteko^[6].

Marilyn Monroekin, berriz, River of No Return (1954) egin zuen, Charles Laughton zuzendari.

1955ean, Davis Grubben eleberrian oinarritutako The Night of the Hunter egin zuen eta kriminal beldurgarria izan zen, predikadore papera eginez bere kartzela-lagunak ezkutatuta duen dirua bilatu nahirik. Askorentzat, Mitchumen interpretazio bikainena da hau.

Urte horretako beste arrakasta handi bat Stanley Kramerren, Not as a Stranger melodrama izan zen eta, martxoaren 8an, Mitchumek DRM (Dorothy eta Robert Mitchum) Produccions sortu zuen United Artists-entzat 5 film ekoizteko xedean -azkenean, 4 izan ziren soilik-. 1956ko Bandido filmak 1916ko Mexikoko Gerra Zibila ekarri zuen kontura eta John Hustonen Heaven Know, Mr. Allison pelikulan, berriz, Angela mojarekin (Deborah Kerr) bakarrik dagoen naufrago bat da. Oscarretarako 2 izendapen jaso zituen pelikula honek Mitchum, berriz,BAFTArako atzerritar aktore bezala.

1956an, The Enemy Below egin zuen, II. Mundu Gerrako urpekontziei buruz. Murrell, AEBtako itsas-armadaren destruktore baten kapitaina izan zen eta Curt Jurgensek bizitza eman zion urpekontziko kapitain alemaniarrari egin behar zion aurre. 1962an, berriro elkartu ziren bi aktore hauek The Longest Day filman.

1958an, Thunder Road egin zuen, DRM-ren bigarren ekoizpena. Alkohol ilegala zeraman txoferrak talka egiten zuen Kingston Piken, Knoxvillen, Tennesseen, Bearden Hill eta Morrell Road artean. Jack Renfro idazleak kontatzen duenez, 1952an gertatu zen eta Mitchum protagonista izateaz gain, ekoizle ere izan zen eta gidoia idazten ere lagundu zuen. Zuzendaritzan ere asko lagundu zuela esaten da.

1959an, The Wonderful Country egin zuen Mexikon.

Mitchum eta Kerr Fred Zinnemannen The Sundowners egiteko elkartu ziren 1960an. Senar-emazte izan ziren Australiako Depresioan. 5 Oscarretarako izendapena jaso zuen filmak. Aktore hoberenaren saria eman zion Kritikoen Batzar Nazionalak eta berriro eman zioten Vicente Minnelli, Home from the Hill egin zuenean.

1962an, Mitchum Max Cady bortxatzaile beldurgarria izan zen Cape Fear filman eta betirako konsakratu zuen estilo honetako pertsonaien paperetarako.

Azken urteak

Mitchumek bere ohiko pertsonaiatik aldentzeko aukera izan zuen David Leanen Ryan’s Daughter filman Charles Shaughnessy izan zenean. Eskolako maisu izan zen Irlandan. Lehen Mundu Gerran. Filmak 4 izendapen jaso zituen Akademian eta haietako 2 irabazi zituen. Mitchumen lana oso apreziatua izan zen, baina ez zuen izendapenik jaso. George C. Scott izan zen garaile Patton filman eginiko lanagatik. Mitchumek ezezkoa emana zion lan horri Ryan’s Daughter egitea erabaki zuelako.

70eko hamarkada ez zitzaion gaizki joan aktoreari: The Friends of Eddie Coyle (1973), Sydney Pollacken The Yakuza (1975) edo Midway (1976). Bereziki arrakastatsua izan zen Farewell, My Lovely filman (1975) eginiko lana; Philip Marlowen zahartzea antzestu zuen Mitchumek Raymond Chandlerrek eginiko egokitzapenean eta bai ikusleek eta baita kritikak ere harrera ona egin zioten eta, 1978an, papera errepikatzeko aukera izan zuen The Big Sleep lanean.

1982an, Mitchum Scrantonera joan zen, Pennsylvaniara, Pulitzerra irabazi zuen Jason Millerren, That Championship Season lanaren egokitzapenean Delaney entrenatzailearen papera egiteko.

1983an, The Winds of War telebistarako miniseriea egin zuen. Herman Wouken aurrekontu handiko lana ABC-n transmititu zen eta AEBk II. Mundu Gerran izan zuen partaidetzaren aurrekoak aztertu zituen.

1991n, saritua izan zen bizitza osoko ibilbidea zela-eta, eta, 1992an, berriz, urrezko globoetan

1990eko hamarkada erdira arte, Mitchumek lanean jarraitu zuen eta Jim Jarmuschen Dead Man izan zen horren adibideetako bat edo Martin Scorsesen Cape Fear. James Dean: Race with Destiny izan zen azken agerpena eta 1995eko Pakten protagonista izan zen azkenekoa.

Donostia Saria lortu zuen 1993an. Antzestea oso lan erraza zela esan zuen eman zuen elkarrizketa batean:

«

Rin-Tin-Tin zakurra izan zen izar handienetako bat… Pentsa![7]

»

•  Canneseko Zinemaldian zehar, 1991

Filmografia

Hopalong Cassidy films (1943) The Human Comedy (1943) Aerial Gunner (1943) Border Patrol (1943) Follow the Band (1943) Leather Burners (1943) Colt Comrades (1943) We’ve Never Been Licked (1943) Lone Star Trail (1943) Beyond the Last Frontier (1943) Corvette K-225 (1943) Bar 20 (1943) Doughboys in Ireland (1943) False Colors (1943) Minesweeper (1943) The Dancing Masters (1943) Cry ‘Havoc’ (1943) (amaierako azpitituluetan ez da agertzen) Riders of the Deadline (1943) Gung Ho! (1943) Johnny Doesn’t Live Here Any More (1944) Mr. Winkle Goes to War (1944) When Strangers Marry (1944) Girl Rush (1944) Thirty Seconds over Tokyo (1944) Nevada (1944) The Story of G.I. Joe (1945) West of the Pecos (1945) Till the End of Time (1946) Undercurrent (1946) The Locket (1946) Pursued (1947) Crossfire (1947) Desire Me (1947) Out of the Past (1947) Rachel and the Stranger (1948) Blood on the Moon (1948) The Red Pony (1949) The Big Steal (1949) Holiday Affair (1949) Where Danger Lives (1950) My Forbidden Past (1951) His Kind of Woman (1951) The Racket (1951) Macao (1952) One Minute to Zero (1952) The Lusty Men (1952) Angel Face (1952) White Witch Doctor (1953) Second Chance (1953) She Couldn’t Say No (1954) River of No Return (1954) Track of the Cat (1954) Not com a Stranger (1955) River of No Return (1955) The Night of the Hunter (1955) Man with the Gun (1955) Foreign Intrigue (1956) Bandido (1956) Heaven Knows, Mr. Allison (1957) Fire Down Below (1957) The Enemy Below (1957)

Thunder Road (1958) The Hunters (1958) The Angry Hills (1959) The Wonderful Country (1959) Home from the Hill (1960) A Terrible Beauty (1960) The Sundowners (1960) The Grass Is Greener (1960) The Last Time I Saw Archie (1961) Cape Fear (1962) The Longest Day (1962) Two for the Seesaw (1962) The List of Adrian Messenger (1963) Rampage (1963ko filma) Man in the Middle (1963) What a Way to Go! (1964) Mister Moses (1965) El Dorado (1966) The Way West (1967) Villa Rides (1968) Lo Sbarco di Anzio (1968) 5 Card Stud (1968) Secret Ceremony (1968) Young Billy Young (1969) The Good Guys and the Bad Guys (1969) Ryan’s Daughter (1970) Going Home (1971) The Wrath of God (1972) The Friends of Eddie Coyle (1973) The Yakuza (1974) Farewell, My Lovely (1975) Midway (1976) The Last Tycoon (1976) The Amsterdam Kill (1977) The Big Sleep (1978) Matilda (1978) Breakthrough (1979) Agency (1980) Nightkill (1980) That Championship Season (1982) One Shoe Makes It Murder (1982) (TB) The Ambassador (1984) A Killer In the Family (1983) (TB) The Winds of War Telesaila (1983) Maria’s Lovers (1984) Reunion at Fairborough (1985) Remembering Marilyn (1987) (documental) War and Remembrance Telesaila (1988) Mr. North (1988) Scrooged (1988) Brotherhood of the Rose (1989) Telesaila John Huston: The Man, the Movies, the Maverick (1989) (dokumentala) Midnight Ride (1990) Supposedly Dangerous (1990) Cape Fear (1991) The Seven Deadly Sins (1992) Woman of Desire (1993) Tombstone (1993) (esataria) Backfire! (1995) Dead Man (1995) Waiting for Sunset (1995) Wild Bill: Hollywood Maverick (1996) (dokumentala)

Erreferentziak

1. ↑ https://www.biografiasyvidas.com/biografia/m/mitchum.htm
2. ↑ http://www.lavanguardia.com/obituarios/20140422/54406227681/dorothy-mitchum-gran-historia-amor.html
3. ↑ http://www.lavanguardia.com/obituarios/20140422/54406227681/dorothy-mitchum-gran-historia-amor.html
4. ↑ http://www.lavanguardia.com/obituarios/20140422/54406227681/dorothy-mitchum-gran-historia-amor.html
5. ↑ https://www.biografiasyvidas.com/biografia/m/mitchum.htm
6. ↑ https://www.biografiasyvidas.com/biografia/m/mitchum.htm
7. ↑ https://elpais.com/diario/1993/09/25/cultura/748908001_850215.html

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Robert Mitchum

• Robert Mitchumen IMDBko fitxa ikusgai (Ingelesez)

 

• Wikipedia

• Lana

Landereño

2017 – GARAZI JUANES – Elizabeth Kortright Monroe

Elizabeth Kortright Monroe
Ameriketako Estatu Batuetako lehen dama ← Dorethea Payne Todd Madison – Louisa Adams →
Bizitza
Jaiotza	New York, 1768ko ekainaren 30a
Herrialdea	Ameriketako Estatu Batuak
Heriotza	Richmond, 1830eko irailaren 23a (62 urte)
Hobiratze lekua	Hollywood Cemetery
Familia
Ezkontidea(k)	James Monroe
Seme-alabak	ikusi[erakutsi]
Lanbidea
Lanbidea	politikaria

Elizabeth Kortright Monroe (1768ko ekainaren 30a – 1849ko irailaren 23a), Estatu Batuetako bosgarren presidentea izan zen James Monroeren emaztea izan zen. Beraz, Elizabeth Monroe, bosgarren Lehen dama.

Biografia

Elizabeth Kortright Monroe New Yorken jaio zen 1768ko ekainaren 30ean^[1]. Aita Lawrence Kortright merkatari aberatsa izan zuen eta ama, berriz, Hannah Aspinwall. Elizabeth bikotearen alaba gazteena izan zen eta 4 senide zaharrago izan zituen: Sarah, Hester, John eta Mary. Elizabethen ama, Hannah, 1777ko irailaren 6 edo 7an hil zen, 39 urte besterik ez zituenean. Hortxe hiltzen, era berean, Elizabethen beste 13 hilabeteko anaia eta biei eman zieten lur New Yorkeko San Jorge kaperan. Elizabeth 9 urteko haurra zen garai horretan eta aita ez zen berriz ezkondu.

Urtebetera, 1778ko abuztuaren 3an, Lawrence Kortright familiaren etxea erre egin zen, Manhattanen 50 bat etxe suntsituta geratu ziren sute batean. 10 urteko haurra zen Elizabeth, aita eta senideek ez zuten beste kalterik jasan.

Aitaren aldeko amonak hezi zuen Elizabeth Kortright eta, gero, frantses eta latinezko heziketa ere jaso zuen, garaiko emakumeek ikasten zuten literatura, musika, dantza eta josketaz gain.

Ezkontza

Ez dakigu ezkon aurretik zertan egiten zuen lan, baina garbi dago New Yorkeko goi mailakoen artean mugitzen zela. Ez zituen 17 urte besterik 1786ko otsailaren 16an James Monroekin ezkondu zenean. Long Islanden pasatu zuten eztei-bidaia eta New Yorken jarri ziren bizitzen, baina Virginiara joan ziren gero, James abokatu lanetan aritu zelarik han. Hasiera batean Fredericksburgen bizi baziren ere, gero, Charlottesvillera joan ziren, han bizi baitzen Thomas Jefferson laguna.

Bikoteak 3 seme-alaba izan zituen: Eliza Monroe Hay (1786–1840), James Spence Monroe (1799–1801) eta Maria Hester Gouverneur (1803–1850). 1790ean, James Monroe Senaturako hautatu zuten eta Monroe sendia Filadelfiara joan zen bizitzera. Hala ere, Elizabethek denbora asko eman zuen New Yorken, bere sendiarekin.

Lau urte geroago, AEBtako ordezkari egin zuten James Monroe Frantzian eta Parisera joan behar izan zuten bizitzera. Gustatu zitzaion hiria eta baita bertako biztanleak ere. Ondo zaindu zuten eta, Iraultza Frantsesaren azken aldian, ezagunagoa egin zen Elizabeth, kartzelan zegoen Lafayette markesaren emaztea zen Adrienne de Noailles de Lafayette kartzelatik libratzea lortu zuenean, gilotinara baitzihoan hau. Markesa George Washington beraren laguna izandakoa zen eta baita beste iraultzaile batzuena ere. Azkenean, 1795eko urtarrilaren 22an, Adrienne askatu egingo zuten.

Elizabeth Monroek era orekatuan uztartu zituen amerikar ohiturak eta Europa zaharraren protokoloak. Frantsesen janzkera hartu zuen beretzat eta, andre dotorea bera, La Belle Americane ezizena eman zioten^[2]. Harreman pertsonanalak landu zituzten Monroe senar-emazteak europar ministro eta diplomatikoekin eta ohikoa egin zen sortu berria zen AEB boteretsu eta sofistikatua bilakatzea.

James Monroek Thomas Paine amerikar idazlea kartzelatik ateratzea lortu zuen eta bere Parisko etxean hartu zuen. Luis XVI.a erregearen exekuzioaren aurka zegoelako sartu zutela kartzelara esan zuen.

Berriro itzuli ziren Virginiara eta gobernadore egin zuten James Monroe(1799–1803). Elizabethen aita eta semea hil ziren eta berak ondorio latzak jasan zituen osasunean. Garaikoek epilepsiaren sintomak ikusi zizkioten eta dar-darak eta konorte galtzeak izan zituen maiz, politikatik aldendu behar izan zuelarik.

Thomas Jefferson agintean egon zenean, 1803 eta 1807 artean, Elizabethek Europara itzultzeko aukera izan zuen eta Londres eta Paris artean bizi izan zen^[3]. Senarra Napoleonekin Luisianaren erosketa negoziatzera bidali zuten eta, gero, Erresuma Batuko ministro ere egin zuten. Londresko gizarteak ez zituen Monroetarrak hainbeste estimatu; Parisen berriz, bai, eta 1804ko abenduaren 2an Napoleon koroatu zutenean, bikoteak gonbidapena jaso zuen.

AEBtara itzulita, AEBtako Idazkari egin zuten James Monroe 1811 eta 1817 artean eta Washingtonen bizi izan ziren bera eta Elizabeth. Loudon Countyn, Virginian, erosi zuten etxea, baina denbora gutxi eman zuen hiriburuan. Ez zen asko ageri Elizabeth, funtzio ofizialetan soilik.

Senarra lehendakaritza aurkeztu zen bi kanpainetan ere, 1816 eta 1820, ez zen asko azaldu. Irabazle suertatuko zen hura.

1817an lehendakaritzan sartu zirenean, Elizabethek ez zuen ekintzailetza handirik erakutsi; Etxe Zuria berritzen ari ziren, 1814an britainiar tropek su eman ziotelako eta obrak bukatu gabe zeuden oraindik. Zeremonia Monroetarren etxe pribatuan burutu zuten. Hala eta guztiz, Monroe anderea ez zen gehiegi azaldu, ez gonbidatuei egin ohi zaien agur protokolarioan ere.

1821eko lehendakarita-aldia inaguratzekoan, berriz, Elizabeth bertan egon zen eta Brown’s Hotelen egin zen galan ere bai.

Lehen dama

8 urtez izan zen lehen dama AEBtan, 1817ko martxoaren 4tik 1825eko martxoaren 4ra, baina ez zaigu garai horretako datu asko iritsi, ez gutunik, ezta berak sinatutako dokumenturik ere. James Monroek berak erosi zuen berritzen ari ziren Etxe Zurirako mobiliarioa eta ez emazteak.

Afariak antolatu zituenean, ingeles erara zerbitzatzeko agindua eman ohi zuen, zerbitzari bat gonbidatu bakoitzarentzat. Hala ere, eremu pribatuan, Monroe sendiak frantsesez hitz egin ohi zuen eta beste mundu bat ematen zuen hark. Protokolo gutxiago ezarri zuen bere egitekotan, baina arreta berezia eman zien epaile edo legebiltzarreko kideen edo atzerritar diplomatikoen emazteen bisitei eta Botere Exekutiboaren ekintza kontsideratu zuen hori.

1817ko abenduaren 29an, Monroe lehendakariak kabinetea bildu zuen Etxe Zuriko arau berriak esplikatuz. Elizabeth Monroek tinko eutsi zion bere usteei eta 1818ko urtarrilaren 22an, lehen damaren presentzia beharrezkoa zela ezarri nahi izan zuenean, Estatuko Idazkariaren emaztea zen Louisa Adams bere alde izan zuen.

1819an, Monroetarrek Washington utzi eta Independentziaren Eguna Virginiako etxean ospatzea erabaki zuten. Hainbat hiritarrentzat iraina izan zen eta Elizabeth Monroeren protokoloek haserrea piztu zuten, Washingtongo administrazioan egin ziren beste harrera ekintzak boikoteatzen hasi zirelarik^[4]. Seigarren lehen dama izango zen Louisa Adamsek ere antzeko gizarte politika ezarri zuen eta haren harrerek ere boikota jaso zuten –Londresen jaioa zen andre hau atzerrian jaiotako AEBtako lehen dama bakarra zen Melania Trump iritsi arte-. Azkenean, Monroe presidenteak bigarren bilera bat antolatu zuen kabinetean 1819ko abenduaren 20an eta botere exekutiboak arauak onartu behar zituen heinean, estatuko beste botereek eta haien familiak, lehendakariordeak eta kabineteko gainontzeko kideek nahi eran antola zezaketela bere gizarte politika propioak erabaki zuten.

Monroetarren bigarren agintaldian, Elizabethen egiteko era onartuta zegoen, jada, eta gonbidatuak Etxe Zurira itzuli ziren. Lehen damaren egitekoak emendatzen hasi ziren, pixkanaka, eta 1824ko Lafayette markesari egindako harrera bereziki garrantzitsua izan zen.

Elizabeth Monroek egiten zituen agerraldietan, alai eta arduratsu agertu ohi zen, baina beti zituen familiako emakumeak lagun. Etxe Zuriak ez zuen Elizabeth Monroeren osasunari buruzko argibiderik eman, baina the falling sickness zuela esaten zuten eta, gaur epilepsia zela uste bada ere, lehen dama burutik sano ote zegoen zurrumurruak zabaldu ziren garai hartan.

Azken urteak eta heriotza

1825ean, Elizabeth Monroe oso gaizki zegoen osasunez eta, senarraren lehendakaritza garaia bukatu bazen ere, 3 astez jarraitu behar izan zuen Etxe Zurian. Loudongo konterrira, Virginian, Washingtonetik gertu, erretiratu ziren eta ezer gutxi agertu zen jendaurrean.

Etxe Zuria utzi eta urtebetera, atakea jasan zuen tximini baten ondoan eta erredura larriak izan zituen. Handik 3 urtera hil zen eta Monroek bera ere laster joango zela iragarri zuen. Horrela izan zen, 10 hilabetera hil baitzen.

1830eko irailaren 23an hil zen Elizabeth Kortright Monroe, 62 urte zituenean^[5].

Erreferentziak

1. ↑ https://www.whitehouse.gov/1600/first-ladies/elizabethmonroe
2. ↑ https://www.whitehouse.gov/1600/first-ladies/elizabethmonroe
3. ↑ https://www.britannica.com/biography/Elizabeth-Monroe
4. ↑ https://www.britannica.com/biography/Elizabeth-Monroe
5. ↑ https://www.whitehouse.gov/1600/first-ladies/elizabethmonroe

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Elizabeth Kortright Monroe

	Ameriketako Estatu Batuetako lehen damak
Martha Washington • Abigail Adams • Martha Jefferson Randolph • Dolley Madison • Elizabeth Monroe • Louisa Adams • Emily Donelson • Sarah Jackson • Angelica Van Buren • Anna Harrison • Jane Harrison • Letitia Tyler • Priscilla Tyler • Julia Tyler • Sarah Polk • Margaret Taylor • Abigail Fillmore • Jane Pierce • Harriet Lane • Mary Lincoln • Eliza Johnson • Julia Grant • Lucy Hayes • Lucretia Garfield • Mary McElroy • Rose Cleveland • Frances Cleveland • Caroline Harrison • Frances Cleveland • Ida McKinley • Edith Roosevelt • Helen Taft • Ellen Wilson • Edith Wilson • Florence Harding • Grace Coolidge • Lou Hoover • Eleanor Roosevelt • Bess Truman • Mamie Eisenhower • Jacqueline Kennedy • Lady Bird Johnson • Pat Nixon • Betty Ford • Rosalynn Carter • Nancy Reagan • Barbara Bush • Hillary Clinton • Laura Bush • Michelle Obama Egungoa: Melania Trump

 

• Wikipedia

• Lana

Landereño

2017 – IRATI VALDIVIELSO – Pablo Iglesias Posse

Artikulu hau PSOE alderdiaren sortzaileari buruzkoa da; Podemos alderdiaren sortzailea gaitzat duena beste hau da: «Pablo Iglesias Turrión»

Pablo Iglesias Posse
Espainiako Diputatuen Kongresuko diputatua Madrilgo zinegotzia
Bizitza
Izen osoa	Pablo Iglesias Possé
Jaiotza	Ferrol, 1850eko urriaren 18a
Herrialdea	Espainia
Heriotza	Madril, 1925eko abenduaren 9a (75 urte)
Hobiratze lekua	Madrilgo hilerri zibila
Hezkuntza
Hizkuntzak	gaztelania
Lanbidea
Lanbidea	politikaria eta sindikalista
Lantokia(k)	Madril
Enplegatzailea(k)	Acción Socialista
Kidetza	Unión General de Trabajadores
Sinesmenak
Alderdi politikoa	Espainiako Langile Alderdi Sozialista

Pablo Iglesias Posse (Ferrol, 1850eko urriaren 18a – Madril, 1925eko abenduaren 9a) espainiar politikaria, sozialismoaren figura nagusia. PSOE (1879) eta Langileen Batasun Orokorraren (UGT) (1888) sortu zituen eta bietako presidentea izan zen^[1].

Sozialismoaren aitatzat hartua, gaur egun Pablo Iglesiasen irudia Fundación Pablo Iglesiasek aldarrikatua eta mantendua da.

Bizitza

Pablo Iglesias Posse Ferrolen jaio zen, 1850eko urriaren 18an. Langile-familia batean jaio zen. Aita Pedro Iglesias izan zuen eta ama, berriz, Juana Posse; aitaren heriotzaren ondoren, Pablo, anaia txikia zuen Manuel (geroraro tuberkulosiak hilko zuena) eta euren ama Madrilera joan ziren bizitzera. Pablo eta ama oinez joan ziren eta anaia txikia, berriz, aurrez bidali zuten hara^[2].

Madrilen han lan egiten zuen osaba baten laguntza espero zuten, baina amaren anaia hilda zegoen, jada, eta zerua eta lurra aurkitu zen sendia. Moreria kaleko 8.eko txapitula batean egokitu ziren eta, urtebete geroago, Pablo Real Hospicio General de Pobres del Ave María y Santo Rey Don Fernando izeneko erakundean sartu zuten. Osasuna okertu zitzaion erabat eta bizitza osorako kalteak nozituko zituen. Tipografo lana ikasi zuen, 1861ean, 1854az geroztik goizero ateratzen zen La Iberia egunkaria ateratzen lagundu baitzuen.

Augusto Burgos ezagutzeko aukera izan zuen, Revista Mensual de Agricultura, El Fomento, Miscelánea edo Boletín de Agricultura, Industria y Comercio bezalako aldizkarien kolaboratzaile. Burgos Pablo Iglesias adoptatzekotan ere ibili zen, baina amarekin zeukan harreman estua zela-eta, ez zuen sekula ideia hori burutu.

1862ko eguberritan, Pablo, ihes egin eta, amarengana joan zen bisitan Morería kalera eta zigor bortitzak ekarri zizkion horrek, aldizkaria umezurztegian egiteak, gune hortatik ezin zutela alde egin suposatzen baitzien han lanean zeuden tipografo eta ikasleei. Bizitza osoa markatuko zion horrek ere, langileen lider bilakatuko zen garaian.

Urtebete geroago, 1863ko maiatzaren 23an, umezurztegitik bidali egin zuten berriro egin baitzuen ihes. Ordurako, lehen hezkuntza eta tipografia eginak zituen eta inprenta batean hasi zen lanean, gaueko frantseseko klaseak bere potxikotik ordaitzen zituen bitartean. Ancha de San Bernardo eta Alamo kaleen artean zegoen inprenta batean hasi zen lanean, unibertsitatearen aurrean. Inprimategi honetan Diario Universal erredaktatzen zuten, 1863ko urtarrilaren 2an sortua. Madrileko beste inprenta txiki batzuetatik ere igaro zen Pablo. Lanean urteak igaro ondoren, Pablok azkenean bere lagun taldea garatu zuen eta hau betiko finkatua geratuko zen Pablok Federación Madrileña de la Internacionaleko tipografiako sailean ingresatu ondoren.

Seiurteko demokratikoan (1868–1874), bere heziketa autodidaktikoan jarraitu zuen. Prekarietatean bizi zen oso, tipografo-mutil gisa irabazten zuen soldata txikiarekin eta ez zuen beste tipografoak joan ohi ziren hitzaldietara joateko aukerarik. Hala ere, Colegio Internacional edo San Carloseko aretoetan ematen ziren hitzaldi akademikoetara joaten hasi zen eta han entzun zituen Francisco Giner de los Ríos, Miguel Echegaray edo Raimundo Fernández Villaverde. Mutilaren heziketa osatzen joango da horrekin eta egingo dituen harremanekin eta irakurketekin. Manuel Ruiz Zorrilla ministroak sustatu zituen klaseak ere lagungarri izango ditu Pablok bere pentsamendua osatzeko orduan. Ez zuen irakaskuntza arauturik jarraitu, baina mila gai ukituko zituen han, frantses hizkuntzaren hastapenak barne^[3].

Militantzia

1870eko ekainaren 26an, Madrilgo tipografoek ordezkari hautatu zuten Pablo beste bi kideekin batera eta, horrela, 20 zituela, Nazioarteko Langileen Elkarteko delegatu izan zen.

Urtebete geroago, La solidaridad aldizkarian artikuluak idazten hasi zen, La Guerra lehena izan zelarik. Pazifismoaren aldeko alegatoa, espainiar sozialismoan garrantzia izan zuena, ez Pablo Iglesiasen lehena izan zelako bakarrik, baita gerrarekiko kritikoa zen lehenengotako artikulua izan zelako, estatuak eta langileriak nozitu behar zituen ondorioak azpimarratuz.

Jazarpen eta bortizkeriaz beteriko urteak izan ziren haiek, internazionalaren bilera baten aurka egin zena bezala, maiatzaren 2an Pablo Iglesias Café Internacionalean zegoela. Gobernazio ministerioak burututako ekintza honek haien aurkako postura gogorra mantenduko zutela erakutsi zien langile elkarteei

Urte hauetan jaioko da La Emancipación astekaria eta madrildar langileriaren bilgunea izango da, hasieran, Internazionalaren aurkako errepresioa zela-eta, Lisboan editatu bazuten ere.

1881ean, Sagastak hartuko du agintea eta Internacionalean biltzen ziren langile-erakundeen gaineko kontrola gogortu egin zen. Hala ere, langile mugimendua ezin zen geratu, jada, eta Paul Lafargue teoriko iraultzaile marxista eta Karl Marxen alabarekin ezkondutako sendagilea ezarri zenean. Pablo Iglesias eta Friedrich Engelsek gutun bidezko harremana hasi zuten eta, pixkanaka, Langileen Alderdi Sozialista bat burutzen joan ziren.

Langileen alderdi eta sindikatuak

 Pablo Iglesias Espainiako II. Errepublikako zijilu batean, 1937

 Pablo Iglesias de 1905eko apirilean, langileei hitz egiten. Isabel II.a kanalaren hirugarren depositua hondoratu da eta 30 biktimen oroimenez elkartuta egon dira. (José L. Demaría López Campúaren argazkia da)

Madrilgo Langileen Nazioarteko Erakundean sartu zenetik, jazarpen eta despido bat baino gehiago jasan zuen 1874an Inprimatzeko Artearen Elkarteko lehendari egin zutenera arte. Postu honetan eta klandestinitatean, langileen alderdi politiko sozialista bat eratzen hasi zen, 1879ko maiatzaren 2an PSOE sortu zenean amaituko zena. Tetuán kaleko Casa Labra izeneko tabernan izan zen eta 25 lankide izan ziren bertan: 16 tipografo, 4 sendagile, doktore bat, 2 bitxigile, marmolista bat eta zapatari bat.

Apaindura handirik gabe bizi izan zen eta garaiko langileen pobreziarekin identifikatu zen. Bolada batean, El Socialista ren egoitzan bertan egon zen bizitzen eta, maiz, ez zuen beste soldatarik. Zartzuela zuen oso gustuko eta oso ondo abesten omen zuen gainera. Ez zen sekula ezkondu, baina bai izan zuen emakume bikotekidea eta honen semea berea balitz hartu zuen.

1885ean, Inprimatzeko Artearen Erakundearen lehendakaritza utzi zuenean, postu gorena lortu zuen Espainiako Federazio Tipografikoan^[4].

1886ko maiatzaren 12an atera zen El Socialista-ren lehen alea, Pablok berak sortu zuen sindikalismo inguruko aldizkaria, egun editatzen jarraitzen dutena.

1888an, Langileen Batasun Orokorra, UGT sortu zuen eta bertako lehendakaritza hartu zuen 1889an. II. Internazionalaren sorrerako biltzarrean izan zen urte berean, PSOEko bozeramalea izan zelarik^[5][6].

1890ean, maiatzaren 1eko manifestazioaren buruan joan zen, 8 orduko laneguna eta haurrak lanerako ez erabiltzea eskatuz. Urte horretan, PSOEren II. Biltzarra ospatu zuten eta hauteskundeetan parte hartzea erabaki zuten lagile sozialisten alderdi errepublikar bezala. 1905eko hauteskundeetan, Pablo Iglesias, Largo Caballero eta García Ormaechea hautatu zituzten Madrilgo zinegotzi. Bi alditan izan zen zinegotzi: 1906–1910 eta 1914–1918.

1908an, Madrilgo Casa del Pueblo sortu zuen eta, 1909an, berriz, 18 egunez egon zen atxilo, Bartzelonako Aste Tragikoa zela-eta, greba orokorrera deitzen zuen manifestu bat sinatu zuelako.

1910ean, PSOEk historian izan zuen lehen diputatua lortu zuen Espainiako Legebiltzarrean eta Iglesias izan zen hauteskunde bat baino gehiagotan, errepublikarrekin koalizioan eta ordezkarien kopurua igotzen joan zen.

Azken urteak

1919an, pulmonia batek politikatik aldendu zuen eta osasuna gero eta okerrago zuen.

1920 eta 1921ean, PSOEk zatiketa jasan zuen, bi talde Leninek deituriko III. Internazionala edo Komiternera atxikitu zirenean. Partido Comunista Español eta Partido Comunista Obrero Español ez zeuden PSOEren moderazioarekin gustura eta, azkenean, PCE sortu zuten.

1925eko abenduaren 9an hil zen Madrilen. Hilotza baltsamatu eta hiriburuko Casa del Puebloko kaperan erakutsi zuten. 150.000 jarraitzaile izan ziren bere hiletan^[7].

Erreferentziak

1. ↑ http://www.ugt.es/ugt/SitePages/nuestrahistoria/NuestraHistoria.aspx?bio=5
2. ↑ http://www.fpabloiglesias.es/archivo-y-biblioteca/diccionario-biografico/biografias/10698_iglesias-posse-pablo
3. ↑ http://www.ugt.es/ugt/SitePages/nuestrahistoria/NuestraHistoria.aspx?bio=5
4. ↑ http://www.fpabloiglesias.es/archivo-y-biblioteca/diccionario-biografico/biografias/10698_iglesias-posse-pablo
5. ↑ http://www.fpabloiglesias.es/archivo-y-biblioteca/diccionario-biografico/biografias/10698_iglesias-posse-pablo
6. ↑ http://www.ugt.es/ugt/SitePages/nuestrahistoria/NuestraHistoria.aspx?bio=5
7. ↑ https://books.google.es/books?id=yX_xo4TEjzQC&pg=PT82&lpg=PT82&dq=entierro+de+pablo+iglesias&source=bl&ots=WsA7imhpuG&sig=PiZB-0NcpeUBHW9Q-Ou5OX6r954&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwikv4Xv6oPNAhXEHxoKHX4KA3EQ6AEIUDAK#v=onepage&q=entierro%20de%20pablo%20iglesias&f=false

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Pablo Iglesias Posse

• Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek Creative Commons Aitortu 3.0 Espainia lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

• Wikipedia

• Lana

Landereño

2017 – LEIRE GARMENDIA – John Napier

John Napier
Bizitza
Jaiotza	Edinburgh, 1550
Herrialdea	Eskoziako Erresuma
Heriotza	Edinburgh, 1617ko apirilaren 4a (66 urte)
Hezkuntza
Heziketa	St Andrews Unibertsitatea
Hizkuntzak	latina
Lanbidea
Lanbidea	teologoa, matematikaria, astronomoa, fisikaria, asmatzailea eta astrologoa
Sinesmenak
Erlijioa	Eskoziako Eliza

John Napier (Neper), Merchistoneko baroia, (Merchiston, Edinburgh, Eskozia, 1550eko otsailaren 1a – Merchiston, 1617ko apirilaren 4a) eskoziar matematikaria izan zen. John Napierrek kalkulu logaritmikoa garatu zuen, biderketa batuketa bihurtzeko balio duena, eta baita zatiketa kenketa, berreketa biderketa eta erroketa zatiketa bihurtzeko ere. Horrela kalkuluak erraztu egiten dira. Aritmetikan, hamartar puntuaren erabilera ere ohiko egin zuen.

Biografia

 Merchistongo gaztelua, Edinburghen

John Napier (Neper), Merchistoneko baroia, Merchistonen jaio zen, Edinburghen, Eskozian, 1550eko otsailaren 1ean.

Napierren aita Merchistongo gazteluko sir Archibald Napier izan zen eta bere ama, berriz, Janet Bothwell zen. Amaren aldeko aitona Francis Bothwell, Lord of Session politikaria eta epailea izan zen eta Adam Bothwell, Orkada uharteetako apezpiku izatera heldu zena, Johnen osaba zen, amaren anaia alegia.

13 urte zituen St Andrews Unibertsitatean hasi zenean, Fifen, bertan, urtebete baino gutxiago egon bazen ere. Bere ama denboraldi horretan hil zen. Osaba Adam Bothwellek Johnen aitari semeak Europan zehar bidaiatzeko aholkatu zion eskutzi baten bidez, horrela hobeto heziko zen xedean:

«

Jaun hori, arren eskatzen dizut John Frantziako edo Flandriako eskolara bidaltzeko, etxean ezin baitu ezer onik ikasi.[1]

»

Aholkua kontuan hartuko zen eta Napierrek Herbeheretan, Frantzian eta Italian zehar bidaiatuko zuen bere heziketa aurrera eramateko.

1571n, Merchistonera itzuli zen eta, hurrengo urtean, Elizabeth Stirlingekin ezkondu zen, berarekin bi seme izan zituelarik. Gartlandeko (Stirling) gaztelu batean bizi izan ziren. Emaztea 1579an hil zitzaion eta, handik gutxira, Napier berriro ezkondu zen; oraingoan Agnes Chisholmekin eta berarekin beste 10 seme-alaba izan zituen.

1608an aita hil zenean, John Merchistongo gaztelura joan zen bizitzera eta bertan hil zen 9 urteren buruan.

Matematikari eginiko ekarpenak

 0 eta 5·10 balientzako neperiar logaritmoen grafikoa ⁷.

 Neperiar abakoa

Bere bizitzan zehar, Napierrek kalkuluak sinplifikatzeko tekniken aurkikuntzan interes handia erakutsi zuen. 1570ean bere lehen tratatua idatzi zuen, bertan bere kalkulurako hainbat metodo eraginkor erakusten ditu, notazio errezenak deskribatzen ditu eta ekuazioaren emaitza irudikariaren inguruan aztertzen du. Lan hau ez zen 1838ra arte argitaratu eta, ordurako, ideia hauek gaindituta zituzten beste matematikari batzuk.

Matematika arloan, logaritmoen kontzeptua izan zen zalantzarik gabe bere ekarpenik handiena. Napierrek honen inguruan ikertu zuen 1590 eta 1617 urteetan. 1614an idatzi zuen ideia horren inguruko lehen lana, honen izena Mirifici Logarithmorum Canonis Descriptio zen (Logaritmoen taula miresgarri baten deskribapena). Bertan, triangeluen buruketak ebazteko logaritmoen erabilera azaltzen du eta logaritmoen taula bat ere ematen du. 1619an bere seme Robertek, aita hil ondoren, argitaratu zuen Mirifici Logarithmorum Canonis Constructio (Logaritmoen taula miresgarri baten eraketa) lana, non logaritmoen taularen eraketa nola burutzen den azaltzen duen.

Hasiera batean logaritmoei zenbaki artifizialak izena jarri arren, ondoren, berak jarri zion gaur egun ezagutzen dugun izena, horretarako grekotik datozen logos (proportzio) eta arithmos (zenbakia) hitzak batuz.

Napierren aurkikuntzak berehala eragin handia izan zuen matematika zein astronomian. Bere lanak jarraitzen zituzten aitzindarietako batzuk Henry Briggs eta John Speidell izan ziren. Johannes Keplerrek 1620an argitarapen bat eskaini zion Napierri, bertan logaritmoak Keplerren legeak aurkitzeko ideia nagusiak izan zirela baieztatuz.

Pierre-Simon Laplacen aipu batek Napierren logaritmoen ezarpen eta aurkikuntzari ohorea eta aipamena egin zion:

«

Logaritmoen asmatzeak astronomoen bizitza bikoiztu duela dirudi, hainbat hilabetetako kalkuluen lana egun gutxi batzuetara murriztuz. Pierre-Simon Laplace[2]

»

Oraingo notazio dezimalaren erabilera izan zen bere beste ekarpenetako bat, nahiz eta eragin zuzena ez izan. Notazio hau ospetsu bihurtu zen Europan zehar bere lan Mirifici Logarithmorum Canonis Constructio-ren hedapenari esker eta, bertan, komaren bidez hamartarren zatia osoarengandik bereizten zen. Egia da ez zela bera izan hau sortu zuena, baina berari esker egin zen ezaguna.

Napierrek kalkuluak errazteko 3 tresna diseinatu zituen, 1617ko bere Rabdologiae lanean deskribatua. Bere lanik garrantzitsuena nepertar abakoa dela esan daiteke, historioako kalkuluak egiteko lehen tresnatzat hartzen delarik.

Teologia

Protestantismoaren jarraitzaile sutsua zenez, bere bizitza osoa ideia fededunei aurre egiten ibili zen.

Lehen urteetatik Apokalipsiaren ikerketan interesa izan zuen. 1594an Plaine Discovery of the Whole Revelation of Saint John argitaratu zuen, garai hartan eragin handia izan zuen lana izan zena, frantsesera eta alemanera itzuli zuten eta hainbat alditan berrargitaratua izan zen. Bertan, beste hainbat gauzarekin batera, Aita Santua Antikristoa dela azaltzen du eta Eskoziako erregea bere gortetik papista eta ateo guztiak botatzera behartzen du eta, horrez gain, munduaren amaiera aurreikusten du.

Beste zenbait aportazio

Beste hainbat adar desberdinetako asmatzailea ere izan zen Napier.

Nekazaritzan, lurra ongarritzeko eta belar txarrekin amaitzeko gatzen erabilera aztertu zuen. Sistema eraginkorra zen eta The new order of gooding and manuring all sorts of field land with common salt liburuan zabaldu zuen.

Arkimedesek aurretik zeukan ideia bat hobetuz, torloju hidrauliko bat sortu zuen.

1596an, Secrete inventionis izeneko eskuizkribu bat banatu zuen, bertan erabilera militarrerako izan zitezken 4 makinaren diseinuak zeuden: erasorako gurdi bat, suzko arma eta eguzki-izpiak etsaien ontzietara enfokatzeko izpilu bat (Arkimedesengandik inspiratutako ideia). Napier berak suntsitu zituen makina hauen marrazkiak bera hil baino piska bat lehenago.

Erreferentziak

1. ↑ https://en.wikisource.org/wiki/Napier,_John_%28DNB00%29
2. ↑ http://www.ugr.es/~fjperez/textos/calculo_diferencial_integral_func_una_var.pdf

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: John Napier

• Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek Creative Commons Aitortu 3.0 Espainia lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

• Wikipedia

• Lana

Landereño

2017 – GARAZI JUANES – Antonio Tejero

Antonio Tejero
Bizitza
Jaiotza	Alhaurín el Grande, 1932ko apirilaren 30a (85 urte)
Herrialdea	Espainia
Hezkuntza
Hizkuntzak	gaztelania
Lanbidea
Lanbidea	militarra
Zerbitzu militarra
Adar militarra	Guardia Zibila
Gradua	teniente koronel
Gatazka	1981eko otsailaren 23ko Espainiako estatu-kolpea

Antonio Tejero Molina (Alhaurín el Grande, Málaga, Espainia, 1932ko apirilaren 30a -) Espainiako militarra eta Guardia Zibileko koronel ohia da eta 1981eko otsailaren 23ko Espainian jazotako estatu kolpearen buruzagietako bat. Tejerazo delako horretan, Espainiako Kongresuan hitza hartu eta ordu batzuz parlamentariak bahitu zituen. 30 urteko espetxe zigorra jaso zuen eta, teniente koronel izatera iritsi bazen ere, gorputzetik kanporatu zuten.

Biografia

Antonio Tejero Molina Alhaurín el Granden jaio zen, Málagan, 1932ko apirilaren 30ean.

Antonio Tejero Molina guardia zibil egin zen 19 urte besterik ez zituenean eta Zaragozako Akademia Jeneral Militarrean ikasi zuen. 1951n egin zen guardia zibil eta Guardia Zibilak Gipuzkoan zuen komandantziako buru izan zen.

1955eko abenduan, Teniente mailara igo zuten, bere lehen jomuga Manresa izanik eta 3 urtez egon zen han. Afrika Mendebaldeko Polizia Territorial Espainiarrera igotzea eskatu zuen, baina ez zuten onartu, Katalunian soldaduen behar handia zegoela-eta.

1958an, Kapitain mailara igo zuten eta Galiziara mugitu zen, Miñoko konpainia batean agintari modura jarduteko. Ondoren Andaluziara mugitu zuten, Vélez-Málagara eta, azkenik, Kanarietara.

1963an, Komandante mailara igo zen eta Las Palmas Kanaria Handikora mugitu zen eta, hurrengo etapa Badajoz izan zen, bere karrerako etapa baketsuena pasa zuen tokia.

1974an, Teniente Koronel mailara igo zuten eta Gipuzkoara mugitu. Donostia eta Gasteizko Guardia Zibilen Komandantzietan agindu zuen.

Lurralde horretan egon zen bitartean, guardia zibil bezala formatu zen eta espainiar banderen erreketaren lekuko izan zen; ez ateratzeko ordena bazuten ere, bai bera eta baita bere gizonak ere bandera horiek salbatzera atera ziren eta, honegatik hilabete batez atxilotuta egon zen Madrilen eta Komandantzian zuen buruzagitza amaitu zen.

Hurrengo jomuga Málagako Komandantziaren Buruzagitza izan zen. Komunisten manifestazio batek gazte-erakundeen legalizazioa eskatzen zuen eta 18 urterekin adinez-nagusi izatea. Tejero hari ekiditera atera zen eta, arrazoi honengatik, hilabete batez atxilotu zuten eta komandantzia utzi behar izan zuen.

Extremadurara joan zen, bertan zuen lursail batera, eta orduan iritsi zitzaion Guardia Zibilen Zuzendaritza Nagusiko Jomugen Taldeko Buru izatearen izendapena, Madrilen.

1978an, Espainiako Erregeari ospe handia izango zuen gutuna idatzi zion El Imparcial egunkarian eta honek ere 14 eguneko atxilotuta ekarri zion eta azkenean gauzatu ez zen balizko postu galtzea ere bai. Idatzi hartan, Antonio Tejero Konstituzioaren kontra agertzen zen.

1978ko azaroan, lagun batzuekin elkartu zen Galaxia kafetegian, Madrilen; hemen diseinatu zuten Galaxia Operazioa, 7 hilabeteko espetxeratzea kostatu ziona. Kartzelatik atera ondoren, hilabete batzuk geroago, 23-F antolatzen hasiko zen.

Euskal Herrian egon zen bitartean, 3 alditan atxilotu zuten. Lehenengoa, Rodolfo Martín Villa ministroarekin bat ez zelako etorri, 20.000 biztanle baino gehiagoko tokietan Beneméritaren atzera-egitea sustatu baitzuen honek; bigarrena, ORT komandoko buruzagia atxilotu zuten bi guardia zibilak atxilotzeari uko egiteagatik eta hirugarrena, berriz, ikurriñari esleitu behat zitzaizkon ohoreez galdetzeagatik. Azken honen ondorioz, Málagara lekualdatu zuten, eta hemen ere zigortu egin zuten:

«

… guardia zibil baten hiletak ziren, Málagakoa bera eta Bartzelonan hila; hileta bazkal-orduan izan behar zuela agindu zidaten, furgonetaz eta jende gutxien zebilen kaleak zeharkatuz. Gorpua eguerdiko 12:00etan atera zen, oinez eta, bere teniente koronel eta beste kide batzuen sorbaldetan, kale nagusienak zeharkatuz….[1]

»

1979an prozesatuta izan zen Galaxia operazioa zela-eta eta 7 hilabeteko kartzela-zigorra eman zioten. Beste bi konspiratzaile ere izan zituen berarekin batera: ezagutzen ez dugun Estatu Nagusiko koronel bat eta Ricardo Sáenz de Ynestrillas Polizia Armatuko kapitaina, gero komandante egingo zutena eta, 1986ko ekainaren 17an, ETAk Madrilen erailko zuena.

«

… Enigma bat baino gehiago dago Cortina komandantearen partaidetzaren inguruan. Ez 23-F eta aurreko egunetan soilik, baita CESID-ek data horren aurreko hilabeteetan izan zuenari buruz ere. Gauza asko dago ulertzen ez dena eta bat, nagusiena, nire ustez, informazio zerbitzua denez, Tejero teniente koronelak, Galaxia operazioaren ondoren, bijilantziarik ez izatea -edo bazuen?- eta Armada eta Cortinan arteko elkarrizketen berri ez izatea…[2]

»

Erasoa Diputatuen Kongresuari

1981eko otsailaren 23ko goiza Antonio Tejero teniente koronelak Guardia Zibilaren Trafikoaren Zuzendari-bulegoan igaro zuen Miguel Manchado koronelarekin hitz egiten. Ez zuen troparik bere kargu eta Diputatuen Kongresua erasotzeko bere kideen laguntza behar zuen. Laguntza erabakiorra izango zuen, CESID-en zegoen Vicente Gómez Iglesias guardia zibilen kapitainarena. Ez dago guztiz garbi, baina litekeena da era berean CESID-eko komandante zen José Luis Cortinak irratitransimisioak ere eskura jartzea, ikertzaileen arreta piztuz. Juan García Carrés izango zen zibil bakarra estatu-kolpean eta guardia zibilak kuarteletik Diputatuen Kongresura eramango zituen autobusak erosiko zituen Tejeroren emaztearen izenean.

1981eko otsailaren 23ko arratsaldean, 200 bat guardia zibilek lagundurik, Diputatuen Kongresua hartu zuen, Leopoldo Calvo-Sotelo gobernuburu egiten ari ziren unean. Hurrengo goizeko 10:00ak arte bahituta izan zituen diputatutak, estatu-kolpeak porrot egin zuela onartu arte. Une oro egon zen Frankismo garaiko Sindikatu Bertikaleko buruzagi izan zen Juan García Carrés abokatu ultraeskuindarrarekin harremanetan. Sevillako Pedro Merry Gordon kapitain jenerala, Valentziako kapitain jeneral zen Jaime Milans del Bosch, Bartzelonako Pascual Galmes kapitain jenerala eta Zaragozako Elícegui Prieto kapitain jenerala alde zituela esan zion eta Jaime Milans del Bosch nahi zutela gobernuburu. Dudatan zeuden Madrilgo Quintana Lacacci kapitain jenerala, Balearretako de la Torre Pascual kapitain jenerala eta Kanarietako González del Yerro kapitain jenerala.

Valladolideko Campano kapitain jeneralak está para lo que vos queráis esan zion Joan Karlos erregeari.

Zein ote zen Tejeroren helburu? Errege-etxeak eta PSOEk onartuko zuen Alfonso Armadak gidatutako gobernuaren bila zebilen ala konstituzioarekin amaitzeko xedean Jaime Milans del Boschk zuzenduriko estatu-kope militarra zen?^[3] Armadak bere asmoak komunikatu zizkionean eta alderdi guztietako ordezkariak nahi zituela bertan (sozialista, komunista eta nazionalistak barne), Tejerok ez zion hemizikloan sartzen utzi eta gainontzeko hirien altxamendu militarraren zain geratu zen.

Ez zen denbora asko pasa Ricardo Pardo Zancada infanteriako komandantea Kongresura etorri, Brunete dibisio korazatuko 113 polizia militarrekin batera, eraikuntza inguratu eta Polizia Nazionaleko GEO-ri sarrera ekidin zien arte. Pardo Zancadak bere laguntza erakutsi nahi zion Tejerori, honela.

«

… Gero, 1981eko otsailaren 23ko 23:50ak aldera, Armada jenerala sartu zen Diputatuen Kongresuan eta hemiziklotik tropak ateratzeko agindua eman zion Tejero teniente koronelari, diputatuei zuzendu behar zitzaiela-eta, berak zuzenduko zuen gobernu bat aurkeztuz. Harantz zihoazenean, Tejerok ea Milans del Bosch gobernu horretako kide izango zen galdetu zion Armadari eta ea zein neurri hartuko ziren separatismoa eta terrorismoa gerarazteko. Armadaren erantzuna ez zuen gustukoa izan eta Tejerok ez zion hemizikloan sartzen utzi…Kolpe saiakera hartan mertzenario gisa erabili zuten Tejero jeneral erradikalenek. Tejero Molinak Kongresua hartu zuen diktadura ezartzeko, bere egitekoa zen espainiar militar zen heinean eta ez da sekula hartaz damutu -ezta kartzela-zigorra gutxiagotuko zitzaiolako ere-… [4]

»

Epaiketa eta ondorengo urteak

1982an Justizia Militarreko Goren mailako Biltzarrak 30 urteko kartzela-zigorra eman zion. Epai hori Espainiako Epaimahai Gorenak berretsi zuen. Zigorraren lehenengo partea Mugardosen pasatu zuen Palmako gazteluan (Coruña) eta, gero, Figueresko San Fernandoko gazteluan (Girona) eta Alcalá de Henaresen (Madril) egon behar izan zuen, baina 1982an, Ferrolera eraman zuten, CESIDek aurkitu baitzuen beste estatu kolpe saio bat prestatzen ari zela.

Kartzelan zegoen bitartean, memoriak idatzi zituen, hizkuntzak ikasi eta Geografia eta Historiako karrera egin zuen.

1993ko irailean, hirugarren gradua eman zioten eta, 1996ko abenduaren 3an, baldintzapeko askatasuna lortu zuen, 23-Fko prozesatuen artean ateratzen zen azkena izan zelarik.

Guardia Zibilen gorputik bidali zuten eta graduazioa galdu zuen. Egun Madrilen bizi da; ezkonduta dago eta 6 seme-alaba ditu, horietako bat apaiza. Margotzen ikasi zuen kartzelan eta afizio horrekin jarraitzen du.

Bere erretiroan, ezer gutxi agertzen da. 2006an, gutuna bidali zuen Melilla Hoy egunkarira Kataluniako Estatutua kritikatuz^[5] eta, 2012an, berriz, Artur Mas salatu zuen konspirazio eta sedizio saiakera egiteagatik^[6].

Ikus, gainera

• 23-F

Kanpo loturak

• (Gaztelaniaz) “23-F”-ari buruzko webgune berezia elmundo.es atarian

Erreferentziak

• Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek Creative Commons Aitortu 3.0 Espainia lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

1. ↑ Francisco Medina 23F La Verdad, 53. or
2. ↑ Santiago Segura eta Julio Merino Jaque al Rey. Los enigmas y las incongruencias del 23-F … dos años después, Planeta, Barcelona, 1983 ISBN 84-320-5692-8. 22. or. Jaime Milans del Bosch teniente Generalak eginiko hitzaurrea
3. ↑ Gregorio Morán Adolfo Suárez: Ambición y destino, Ed Debate; Barcelona, 2009. ISBN 84-8306-834-6. 299. or eta hurrengoak.
4. ↑ Santiago Segura eta Julio Merino Jaque al Rey. Los enigmas y las “incongruencias del 23-F … dos años después, Planeta; Barcelona, 1983. ISBN 84-320-5692-8. 84-86. or.
5. ↑ http://www.20minutos.es/noticia/93721/11/tejero/23-f/melillahoy/
6. ↑ http://www.elmundo.es/elmundo/2012/11/22/espana/1353576099.html

• Wikipedia

• Lana

Landereño